Hành trình hoán cải

HÀNH TRÌNH HOÁN CẢI (LỄ TRO)

Trong Sứ điệp Mùa Chay 2017, Đức Giáo hoàng Phan-xi-cô viết: “Mùa Chay dẫn đưa chúng ta vào một cuộc hành trình thực sự của hoán cải, qua đó chúng ta có thể tìm lại hồng ân Lời Chúa, được thanh tẩy khỏi những tội lỗi làm mờ mắt chúng ta, và phục vụ Chúa Ki-tô hiện diện nơi những anh chị em cùng quẫn của chúng ta.” Sang đến Sứ điệp Mùa Chay 2018, ĐTC nhấn mạnh: “Nhất là tôi mời gọi các phần tử của Giáo Hội hãy nhiệt thành tiến bước trên hành trình Mùa Chay, được nâng đỡ nhờ các hoạt động làm phúc bố thí, chay tịnh và kinh nguyện. Nếu đôi khi lòng bác ái dường như bị tắt lịm trong bao nhiêu tâm hồn, thì nó vẫn không bị lịm đi trong con tim của Thiên Chúa! Ngài luôn ban cho chúng ta những cơ hội mới để chúng ta có thể tái bắt đầu yêu thương.” Như vậy, “cuộc hành trình thực sự của hoán cải” chinh là “hành trình Mùa Chay”.

Mở đầu hành trinh Mùa Chay là Lễ Tro. Nghi thức xức tro trong Lễ Tro cốt ý nhắc nhở các tín hữu: “Hãy nhớ rằng: ngươi là bụi tro và sẽ trở về bụi tro”. Đúng vậy, thân con “chỉ là thân tro bụi” (St 18, 27). Nhưng tại sao lại có quan niệm đó? Quả thực cuộc sống con người trôi nổi phù phiếm (phù thế nhân sinh: 蜉 世 人 生) chẳng khác gì “cát bụi” (trần ai: 塵 埃). Ngoài “cát bụi”, còn có “bụi đời” (trần thế: 塵 世 ), “trong đám bụi” (trần gian: 塵 間 ), “cõi trần” (trần hoàn: 塵 寰 ), “cõi đời” (trần giới: 塵 界 ),“bụi hồng” (hồng trần: 紅 塵 ) ... đều chung một nghĩa: cuộc đời cát bụi. Vì thế nên mới gọi cuộc đời là cõi trần ai, cõi trần thế, cõi hồng trần, hoặc vắn tắt hơn: Cõi trần, cõi thế. Vâng, “Cuộc sống con người nơi dương thế, chẳng phải là thời khổ dịch sao?” (G 7, 1) và vì thế cuộc đời được coi là bể trầm luân, bể khổ (“Đời là bể khổ”), nên khi con người quá đau khổ thường than thở mình lâm cảnh “trần ai đau khổ, kêu trời chẳng thấu!”. Điều này không phải chỉ do con người tự bi thảm hoá cuộc sống mong manh, đau khổ của mình, mà còn được chính Ông Trời khẳng định: “Ngươi là bụi đất, và sẽ trở về với bụi đất" (St 3, 19).

Thân xác con người được tạo thành từ bụi đất (“Thiên Chúa lấy bụi từ đất nặn ra con người, thổi sinh khí vào lỗ mũi, và con người trở nên một sinh vật” – St 2, 7), nên khi thân xác hư nát sẽ trở về đất bụi. Cũng bởi vì Nguyên tổ loài người nghe lời xúi giục của ma quỷ mà vi phạm giới luật, nên Thiên Chúa đã phán: “Ngươi sẽ phải đổ mồ hôi trán mới có bánh ăn, cho đến khi trở về với đất, vì từ đất, ngươi đã được lấy ra. Ngươi là bụi đất, và sẽ trở về với bụi đất." (St 3, 19). Tổ phụ Ap-ra-ham cũng đã thưa với Chúa: “Con chỉ là thân tro bụi” (St 18, 27), ngụ ý thân xác mình được tạo thành từ tro bụi thì khi chết cũng trở về bụi tro mà thôi. Còn tiên tri Giê-rê-mi-a thì mô tả cái chết là “thung lũng tử thi và tro thiêu xác” (Gr 31, 40). Quả đúng là “thân xác dễ hư nát này khiến linh hồn ra nặng, cái vỏ bằng đất này làm tinh thần trĩu xuống vì lo nghĩ trăm bề.” (Kn 9, 15).

Đó là lý do giải thích tại sao trong Cựu Ước có thói quen dùng tro để thực hành khổ chế trong cách ăn chay hãm mình để làm đẹp lòng Thiên Chúa, như ngôn sứ Isaia đã viết: “Phải chăng đó là cách ăn chay mà Ta ưa chuộng trong ngày con người phải thực hành khổ chế? Cúi rạp đầu như cây sậy cây lau, nằm trên vải thô và tro bụi, phải chăng như thế mà gọi là ăn chay trong ngày các ngươi muốn đẹp lòng Đức Chúa?” (Is 58, 5). Có thể đọc thấy ý nghĩa này trong rất nhiều sách Kinh Thánh Cựu Ước (Gr 6, 26; Is 58, 5; Đn 9, 3; Gn 3, 6; Gđt 4, 11-15.9, 1; Mcb 3, 47…). Sang đến Tân Ước, thì chính Đức Giê-su khi quở trách các thành (Kho-ra-din, Bết-xai-đa) đã chứng kiến nhiều phép lạ Người làm mà không chịu ăn năn hối cải, Người đã nhắc đến việc dùng vải thô và tro để biểu thị sự sám hối: “Khốn cho ngươi, hỡi Kho-ra-din! Khốn cho ngươi, hỡi Bết-xai-đa! Vì nếu các phép lạ đã làm nơi các ngươi mà được làm tại Tia và Xi-đôn, họ đã mặc áo vải thô và rắc tro lên đầu tỏ lòng sám hối.” (Mt 11, 21; Lc 10, 13).

Dựa theo truyền thống đó, Giáo hội thiết lập Phụng Vụ Mùa Chay. Theo “Normæ de Anno Liturgico et Calendario” (AC : Những Quy luật tổng quát về Năm Phụng vụ và Niên lịch) thì “Phụng Vụ Mùa Chay nhằm giúp các dự tòng và các tín hữu chuẩn bị cử hành Lễ Vượt Qua. Các dự tòng được chuẩn bị qua những giai đoạn khác nhau của việc nhập đạo, còn các tín hữu thì qua vịêc tưởng niệm bí tích Thánh Tẩy và việc sám hối.” (AC 27). Như vậy thì có thể hiểu Mùa Chay là mùa toàn Giáo hội thực hiện đời sống chay tịnh (thanh tẩy + sám hối), chuẩn bị tâm hồn đón mừng Chúa Phục Sinh. Sống chay tịnh không chỉ giới hạn trong việc “ăn chay” (Từ nguyên: “ăn không dùng thịt, cá và các chế phẩm từ thịt, cá”), mà còn bao gồm sống ngay thẳng, thật thà (nên tục ngữ VN mói có câu “Ăn mặn nói ngay hơn ăn chay nói dối”) và nhất là sống tinh thần bác ái Ki-tô giáo. Tuy nhiên, theo thói quen, người ta thường dùng tiếng ăn chay để chỉ việc hãm mình ép xác, tu thân tích đức. Vì thế, cứ tới Mùa Chay là ai cũng nghĩ tới việc ăn chay. Vấn đề đặt ra là phải suy nghĩ xem nên ăn chay như thế nào cho đúng tinh thần Ki-tô giáo, đúng tinh thần Phúc Âm.

Tìm hiểu ý nghĩa và mục đích việc ăn chay trong Thánh Kinh thấy rất đa dạng: Các tín hữu ăn chay là để thờ phượng Thiên Chúa, làm đẹp lòng Thiên Chúa như một nghi thức tôn giáo, một việc đạo đức; để được Thiên Chúa nhậm lời khi cầu nguyện, đi kèm với cầu nguyện để khu trừ ma quỷ; để tỏ lòng ăn năn, sám hối và đi kèm với than khóc để bày tỏ sự buồn bã, hối hận, thương tiếc, lo sợ; đồng thời để đền vì tội lỗi đã phạm, cầu xin Thiên Chúa tha tội. Thật không thể ngờ cách đây hơn 2500 năm, ngôn sứ Isaia đã có một quan niệm rất mới về ăn chay: Ăn chay với mục đích đầy tính nhân đạo là thực hiện công bằng và bác ái (“Cách ăn chay mà Ta ưa thích chẳng phải là thế này sao: mở xiềng xích bạo tàn, tháo gông cùm trói buộc, trả tự do cho người bị áp bức, đập tan mọi gông cùm? Chẳng phải là chia cơm cho người đói, rước vào nhà những người nghèo không nơi trú ngụ; thấy ai mình trần thì cho áo che thân, không ngoảnh mặt làm ngơ trước người anh em cốt nhục.” – Is 58, 6-7). Với mục đích ấy, ngôn sứ Isaia lên án cách ăn chay chuộng hình thức bề ngoài mà thực chất bên trong chỉ lo kiếm lợi cho mình, áp bức kẻ khác, ăn chay để  “mồm loa mép giải” cãi vã, hoặc “thượng cẳng chân hạ cẳng tay” đánh lộn tàn bạo (“Này, ngày ăn chay, các ngươi vẫn lo kiếm lợi, vẫn áp bức mọi kẻ làm công cho mình. Này, các ngươi ăn chay để mà đôi co cãi vã, để nắm tay đánh đấm thật bạo tàn.” – Is 58, 3-4).

Dùng vải thô và xức tro lên đầu là những hình thức bên ngoài biểu lộ tâm tình ăn năn sám hối bên trong. Nhưng nếu chỉ thực hành như kiểu phô trương “ra vẻ ta đây”, mà trong lòng vẫn “lo kiếm lợi…, áp bức bóc lột…, đôi co cãi vã…, đánh đấm bạo tàn…” (ibid), thì cũng kể như không. Như vậy là đã rõ, ăn chay cốt yếu là một việc làm trong nội tâm hơn là việc thể hiện ra bên ngoài. Ăn chay cần kín đáo chứ không cần phô trương (“Còn khi ăn chay, anh em chớ làm bộ rầu rĩ như bọn đạo đức giả: chúng làm cho ra vẻ thiểu não, để thiên hạ thấy là chúng ăn chay. Còn anh, khi ăn chay, nên rửa mặt cho sạch, chải đầu cho thơm, để không ai thấy là anh ăn chay ngoại trừ Cha của anh, Đấng hiện diện nơi kín đáo. Và Cha của anh, Đấng thấu suốt những gì kín đáo, sẽ trả lại cho anh.” – Mt 6, 16-18).

Ăn chay phải là “Đừng xé áo, nhưng hãy xé lòng. Hãy trở về cùng Đức Chúa là Thiên Chúa của anh em” (Ge 2, 13). Điều quan trọng là ăn năn hối cải (xé lòng) trở về với Thiên Chúa, hơn là hình thức phô trương bên ngoài (xé áo). Nói như thế không có nghĩa là không cần ăn chay mà chỉ cần đối xử với nhau cho có tình nghĩa, hay chỉ cần thực hiện công lý và bác ái thôi. Thiên Chúa muốn rằng “các điều này vẫn cứ phải làm, mà các điều kia thì không được bỏ” (Mt 23, 23). Vì hình thức và nội dung phải đi đôi và gắn kết với nhau: cả hai phải vừa là tiền đề vừa là kết quả của nhau. Vì thế, khi ăn chay, chúng ta vừa ép xác (nhịn ăn hoặc ăn ít) để thực hiện sự khổ chế, đồng thời phải thực hiện nội dung là hãm mình (tránh xa mọi chuớc cám dỗ, sám hối mọi lỗi lầm, và nhất là thực thi những “chứng tá bác ái”). Điểm cần lưu ý là “Nội dung quyết định hình thức và chỉ có nội dung thiện hảo mới làm cho hình thức thể hiện bên ngoài có giá trị”. Nếu chỉ có hình thức bên ngoài, thì hình thức đó hoàn toàn vô giá trị.

Ăn chay hãm mình chính là thực hành việc ăn năn sám hối, nhưng cần phải xác tín là thông qua việc làm thiết thực ấy, con người của mình phải được đổi mới toàn diện trong niềm tín thác và hy vọng vào Tin Mừng Cứu Độ. Kiên định với niềm tin ấy, “quan hệ với Chúa Ki-tô ngày càng vững chắc hơn, vì chỉ trong Người mới có sự chắc chắn để hướng nhìn về tương lai và bảo đảm một tình yêu chân thực và lâu bền.” (Tông thư “Porta Fidei”, số 15). Vì thế, “Trong thời ấy, anh em sẽ được hân hoan vui mừng, mặc dầu còn phải ưu phiền ít lâu giữa trăm chiều thử thách. Những thử thách đó nhằm tinh luyện đức tin của anh em là thứ quý hơn vàng gấp bội, - vàng là của phù vân, mà còn phải chịu thử lửa. Nhờ thế, khi Đức Ki-tô tỏ hiện, đức tin đã được tinh luyện đó sẽ trở thành lời khen ngợi, và đem lại vinh quang, danh dự. Tuy không thấy Người, anh em vẫn yêu mền, tuy chưa được giáp mặt mà lòng vẫn kính tin. Vì vậy, anh em được chan chứa một niềm vui khôn tả, rực rỡ vinh quang, bởi đã nhận được thành quả của đức tin, là ơn cứu độ con người.” (1Pr 1, 6-9).

Tóm lại, người Ki-tô hữu không chỉ ăn chay trong thời gian Mùa Chay, mà hãy ăn chay nhiều hơn, thậm chí ăn chay trong suốt cả lộ trình trần thế, bằng cách ăn năn sám hối vì tội lỗi đã mắc phạm với Thiên Chúa, với anh em; đồng thời thực hành “Chứng tá Bác Ái” đúng Lời Chúa dạy: “Gặp anh em đói thì cho ăn, khát thì cho uống, anh em là khách lạ thì tiếp rước tử tế, anh em trần truồng thì cho mặc, đau yếu thì tới viếng thăm, bị tù đày thì hỏi han chia sẻ.” (Mt 25, 35-37). Muốn được vậy, hãy phó thác thời điểm hồng phúc này cho Mẹ Thiên Chúa, được tuyên xưng là "người có phúc" vì Mẹ “đã tin” (“Em thật có phúc, vì đã tin rằng Chúa sẽ thực hiện những gì Người đã nói với em.” – Lc  1, 45). Xin lắng nghe và thực hành theo lời hướng dẫn của ĐGH Phan-xi-cô:

“Mùa Chay” của Con Thiên Chúa chính là sự bước vào sa mạc của thế giới thụ tạo, để làm cho sa mạc ấy tái trở thành mảnh vườn của sự hiệp thông với Thiên Chúa, mà mảnh vườn ấy vốn đã từng là mảnh vườn của sự hiệp thông trước khi con người sa ngã phạm tội (xc. Mc 1,12-13; Is 51,3). Trong Mùa Chay của mình, một lần nữa chúng ta lại muốn cùng đi trên một con đường, để mang đến cho thế giới niềm hy vọng của Chúa Ki-tô rằng, “nó sẽ được giải thoát , không còn phải lệ thuộc vào cảnh hư nát, nhưng được cùng với con cái Thiên Chúa, chung hưởng tự do và vinh quang” (Rm 8,21). Chúng ta đừng để cho thời gian thuận tiện này trôi đi cách vô ích! Chúng ta hãy cầu xin Thiên Chúa giúp sức để chúng ta biết chọn đi theo con đường hoán cải đích thực.” (Sứ điệp Mùa Chay 2019). Ước được như vậy.

Ôi! “Lạy Chúa, ngày hôm nay, tất cả chúng con ăn chay hãm mình, để bước vào mùa tập luyện chiến đấu thiêng liêng. Xin giúp chúng con hằng biết sống khắc khổ, để ngày thêm vững mạnh mà chiến thắng ác thần. Chúng con cầu xin, nhờ Đức Ki-tô, Chúa chúng con. Amen.” (Lời nguyện nhập lễ Lễ Tro).

JM. Lam Thy ĐVD.